Nagroda Nobla
Nagroda Nobla została ustanowiona na mocy sporządzonego 27 listopada 1895 roku testamentu Alfreda Bernharda Nobla. W wyniku interpretacji testamentu przez jego wykonawców oraz negocjacji z rodziną Nobla, przedstawicielami szwedzkiego rządu i instytucji, które miały ją przyznawać, w 1990 roku zapisano dodatkowe zasady przyznawania nagrody. Oprócz nagrody pieniężnej każdy noblista otrzymuje złoty medal i dyplom.
Wolą fundatora było coroczne przyznawanie 5 nagród. Można je otrzymać za wybitne osiągnięcia w następujących dziedzinach: fizyka, chemia, fizjologia lub medycyna, literatura oraz Nagroda Pokojowa. Od 1969 Szwedzka Królewska Akademia Nauk przyznaje także nagrody w dziedzinie nauk ekonomicznych. Ich fundatorem jest Sveriges Riksbank z okazji 300-lecia jego istnienia. Nagrody są wręczane 10 grudnia, czyli w rocznicę śmierci Nobla w Sztokholmie i w Oslo.
Wśród Polaków laureaci Nagrody to: Maria Skłodowska-Curie (dwukrotnie: wspólnie z mężem i indywidualnie), Henryk Sienkiewicz, Władysław Stanisław Reymont, Czesław Miłosz, Lech Wałęsa, Wisława Szymborska (1996). W cyklu o polskich noblistach chcielibyśmy przedstawić Wam chronologicznie biogram każdego z nich. Jako pierwsza wśród grona Polaków Nagrodę Nobla otrzymała Maria Skłodowska-Curie. A oto jej historia:
Pierwsza kobieta z Noblem oraz pierwsza podwójna noblistka
Maria Skłodowska-Curie urodziła się 7 listopada 1867 roku w Warszawie. Była piątym dzieckiem Bronisławy i Władysława Skłodowskich. W wieku 15 lat ukończyła Żeńskie Gimnazjum Rządowe w Warszawie, zdobywając złoty medal. Interesowała się socjologią, matematyką, fizyką, literaturą, pisała także wiersze.
Po ukończeniu nauki w gimnazjum udzielała korepetycji, zapisała się także na wykłady tajnej uczelni „Latającego Uniwersytetu”, gdzie poznawała nauki przyrodnicze i socjologię. Później przez trzy lata pracowała jako guwernantka dzieci państwa Żorawskich w majątku Szczuki.
Działalność w nauce Skłodowska rozpoczęłą w pracowni fizycznej i laboratorium chemicznym, które znajdowały się w Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie. Uniwersytety w Polsce nie przyjmowały kobiet, więc w 1891 roku Maria wyjechała do Paryża. Tam rozpoczęła naukę na Wydziale Fizyki i Chemii na Sorbonie i tym samym została pierwszą kobietą, która studiowała na tym wydziale. Po dwóch latach uzyskała licencjat z fizyki jako najlepsza studentka oraz z matematyki, z drugą lokatą na roku.
W 1894 roku Skłodowska przeprowadzała badania nad magnetyzmem metali. Spotkała wówczas przebywającego w Paryżu polskiego fizyka – Józefa Wierusz-Kowalskiego, który zaprosił do siebie 35-letniego Piotra Curie. Był on już dość dobrze znanym fizykiem, doktorantem i kawalerem oddanym swojej pracy. Wierusz-Kowalski zarekomendował mu Skłodowską, której obiecał pomóc w znalezieniu laboratorium, gdzie mogłaby prowadzić swoje doświadczenia.
Gdy Maria i Piotr się poznali, rozpoczęli współpracę. Z czasem narodziło się również między nimi uczucie i w 1895 roku wzięli ślub. Ich pierwsza córka – Irena – przyszła na świat dwa lata później. Również została naukowcem i w 1935 roku, wspólnie z mężem Frederickiem Joliot-Curie, otrzymała Nagrodę Nobla za odkrycie zjawiska sztucznej promieniotwórczości.
W tym samym roku, w którym urodziła się Irena, bowiem w 1897 roku, Maria Skłodowska ukończyła studia na Sorbonie i zaczęła poszukiwać tematu pracy doktorskiej. Zainteresowały ją odkryte w 1896 roku przez Henriego Becquerela promienie emitowane przez minerały i związki uranu. Promienie przez miesiące zaczerniały płyty fotograficzne z taką samą intensywnością, co było zjawiskiem wydającym się przeczyć prawu zachowania energii. Był to zupełnie nowy temat oraz nie miał żadnej bibliografii, więc Skłodowska postanowiła go zbadać.
Polka badała, czy oprócz promieniowania emitowanego przez rudę uranu sprawiającego, że powietrze przewodziło elektryczność, również jeszcze jakieś inne minerały zachowują się w ten sam sposób. W czasie przeprowadzanych badań Skłodowska odkryła, że bardziej radioaktywne od uranu okazały się uraninit (minerał pochodzący z kopalni rudy uranu w Joachimstahl w Austrii) oraz torbernit (fosforan uranylu). To odkrycie prowadziło do wniosku, że oba te minerały mogą zawierać nieznany radioaktywny pierwiastek.
Mąż wspierał ją cały czas i na tyle zafascynował się zaobserwowanym przez Skłodowską zjawiskiem, że zrezygnował z prowadzonych przez siebie badań nad kryształami. Postanowił pomóc żonie odnaleźć ten tajemniczy pierwiastek i w rezultacie ich badań w lipcu 1898 roku odkryli pierwiastek o silnych właściwościach promieniotwórczych – polon.
„Niektóre rudy, zawierające uran i tor (blenda smolista, chalkolit, uranit), są bardzo aktywne pod względem emisji promieni Becquerela. W poprzedniej pracy jedno z nas wykazało, że ich aktywność jest nawet większa od aktywności uranu i toru, i wyraziło opinię, że fakt ten należy przypisać jakiejś innej, nadzwyczaj aktywnej substancji, która znajduje się w tych rudach w bardzo nieznacznej ilości. (…) Przypuszczamy, że ciało, które wyodrębniliśmy z blendy smolistej, zawiera nieznany jeszcze metal, zbliżony do bizmutu pod względem właściwości chemicznych. Jeśli istnienie tego metalu się potwierdzi, proponujemy dla niego nazwę +polon+ od nazwy ojczyzny jednego z nas”– pisała o prowadzonych badaniach Maria Skłodowska-Curie w „Autobiografii”.
Małżeństwo podejrzewało również, że w uraninicie istnieje drugi element radioaktywny zachowujący się chemicznie jak bar. Ta hipoteza także została potwierdzona. W konkluzji artykułu „O nowej substancji, bardzo radioaktywnej, zawartej w uraninicie”, który został wysłany do Akademii Nauk, Maria i Piotr Curie napisali: „substancja radioaktywna zawiera nowy pierwiastek, któremu proponujemy nadać nazwę +rad+”.
13 czerwca 1903 roku Maria Skłodowska-Curie została pierwszą kobietą we Francji, która obroniła rozprawę doktorską. Tytuł tej pracy to „Badania ciał radioaktywnych”. Zasiadający w komisji fizyk Edmond Bouty oraz dwaj przyszli nobliści – Gabriel Lippmann i Henri Moissan – uznali odkrycia Skłodowskiej za najważniejsze, jakie do tej pory kiedykolwiek zostały przedstawione w pracy doktorskiej.
W 1903 roku do Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki nominowano tylko Henriego Becquerela oraz Piotra Curie. Kandydatura Marii wywołała kontrowersje w męskim gronie akademickim. Piotr sprzeciwił się i wystosował stanowczy list, w którym domagał się, aby wśród współlaureatów znalazła się również i Maria, która miała znaczący wkład w ich badaniach. Piotr Curie pisał: „Byłby to dla mnie wielki zaszczyt, ale bardzo chciałbym dzielić go z małżonką. Pragnąłbym, żebyśmy byli uhonorowani razem tak, jak razem pracowaliśmy. Pani Curie badała promieniotwórcze własności soli uranu i toru oraz minerałów radioaktywnych. To ona podjęła trud chemicznego badania nowych pierwiastków i przeprowadziła wszystkie niezbędne frakcjonowania, by wyizolować rad, a także ustaliła masę atomową tego metalu. Brała również udział w badaniach nad promieniowaniem i odkryciu radioaktywności indukowanej”. Pismo Piotra Curie przyniosło pożądany cel, bowiem Maria również otrzymała nominację do Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki.
12 października 1903 roku nastał bardzo ważny dzień dla małżeństwa Curie. Szwedzka Królewska Akademia przyznała Nagrodę Nobla „na równi panu H.A. Becquerelowi, profesorowi Politechniki w Paryżu, za odkrycie promieniotwórczości naturalnej, oraz panu P. Curie, profesorowi w Szkole Fizyki i Chemii Przemysłowej, i pani Marii Curie z Paryża za ich wspólne badania nad zjawiskami promieniowania odkrytymi przez pana H.A. Becquerela”. W ten oto sposób Maria Skłodowska-Curie stała się pierwszą kobietą, która została nagrodzona Noblem.
Nagroda Nobla wpłynęła na dotychczasowe życie małżeństwa Curie. Piotr objął utworzoną dla niego nową Katedrę Fizyki na Sorbonie, Maria natomiast, zmęczona badaniami nad promieniotwórczością oraz obroną doktoratu, na trzy lata przerwała pracę w laboratorium i zajęła się dziećmi: Ireną (urodzoną w 1897 roku) oraz Ewą (urodzoną w 1904 roku).
W styczniu 1906 roku rodzina Curie przeżyła tragedię – Piotr Curie został potrącony przez zaprzęg konny. Zrozpaczona Maria przez rok prowadziła tzw. „Dziennik żałobny”, w którym opisywała ból, żal i pustkę, jaka jej pozostała po śmierci ukochanego męża, przyjaciela, towarzysza. Kontynuowała jednak badania w swoim laboratorium. Zajęła się badaniem nowych pierwiastków radioaktywnych, udało jej się otrzymać rad w stanie metalicznym, udoskonaliła również metody otrzymywania innych substancji. Brała także aktywny udział w życiu akademickim i uczestniczyła w międzynarodowych konferencjach naukowych.
10 listopada 1911 roku Maria została nagrodzona przez Szwedzka Akademia Królewska indywidualnie. Tym razem przyznano jej Nagrodę Nobla w dziedzinie chemii. Uhonorowano ją za odkrycie radu i polonu oraz za zbadanie metalicznego radu i jego związków chemicznych.
Przewodniczący Akademii podczas otwarcia posiedzenia zwrócił się do Skłodowskiej następującymi słowami: „W roku 1903 Szwedzka Akademia Królewska miała zaszczyt przyznać pani Nagrodę Nobla z fizyki za udział w odkryciu promieniotwórczości naturalnej. W tym roku Akademia zdecydowała przyznać pani Nagrodę Nobla z chemii w uznaniu wybitnych zasług położonych na polu tej nauki, jakim były odkrycia pierwiastków radu i polonu oraz opisanie cech radu i wyizolowanie go w postaci metalu, a także badania nad związkami tych poszczególnych pierwiastków. Odkąd istnieje Nagroda Nobla, od jedenastu lat, po raz pierwszy zdarza się, że dwukrotnie otrzymuje je ta sama osoba. Proszę to uznać za dowód, że Akademia przywiązuje ogromną wagę do Pani najnowszych odkryć”.
Pierwsza kobieta, która otrzymała Nagrodę Nobla oraz pierwsza noblistka, która została nagrodzona dwukrotnie. Przełamała wszelkie stereotypy i stała się wzorem dla kobiet naukowców.
Bibliografia:
https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Nobla-Nagroda;3948051.html https://pl.wikipedia.org/wiki/Lista_laureat%C3%B3w_Nagrody_Nobla_zwi%C4%85zanych_z_Polsk%C4%85 https://dzieje.pl/postacie/maria-sklodowska-curie-1867-1934 https://dzieje.pl/aktualnosci/115-lat-temu-maria-sklodowska-curie-i-jej-maz-piotr-curie-odebrali-nagrode-nobla https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/890222,Maria-SklodowskaCurie-pierwsza-kobieta-z-Noblem https://pl.wikipedia.org/wiki/Maria_Sk%C5%82odowska-Curie#Odkrycie_polonu_i_radu https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Pierre_Curie_et_Marie_Sklodowska_Curie_1903.jpg