Polskie Obiekty na Liście Światowego Dziedzictwa cz.2

W poprzednim artykule dowiedzieliście się, czym jest Lista Światowego Dziedzictwa UNESCO, oraz które polskie obiekty się na niej znajdują. W drugim artykule z cyklu Polskie obiekty na Liście Światowego Dziedzictwa zostaną zaprezentowane ciekawostki dotyczące UNESCO oraz kolejne cztery zabytki.

Wszystkie miejsca, które trafiają do tego prestiżowego zestawienia o charakterze międzynarodowym, muszą spełnić choć jedno z niżej zaprezentowanych kryteriów, być objęte specjalną ochroną prawną oraz podlegać odpowiedniemu zarządzaniu. Dodatkowo muszą spełniać dwa wymogi dotyczące autentyczności oraz integralności.

Poniższe kryteria obejmują dziedzictwo kulturowe:

Dobro powinno stanowić wybitne dzieło twórczego geniuszu człowieka.
Dobro powinno ukazywać znaczącą wymianę wartości, zachodzącą w danym okresie czasu lub na danym obszarze kulturowym świata w dziedzinie rozwoju architektury lub techniki, sztuk monumentalnych, urbanistyki lub projektowania krajobrazu.
Dobro powinno nieść unikalne lub co najmniej wyjątkowe świadectwo tradycji kulturowej lub cywilizacji wciąż żywej bądź już nieistniejącej.
Dobro powinno być wybitnym przykładem typu budowli, zespołu architektonicznego, zespołu obiektów techniki lub krajobrazu, który ilustruje znaczący(e) etap(y) w historii ludzkości.
Dobro powinno być wybitnym przykładem tradycyjnego osadnictwa, tradycyjnego sposobu użytkowania lądu lub morza, reprezentatywnego dla danej kultury (kultur); lub obrazującym interakcję człowieka ze środowiskiem, szczególnie jeżeli [dane dobro] stało się podatne na zagrożenia wskutek nieodwracalnych zmian.
Dobro powinno być powiązane w sposób bezpośredni lub materialny z wydarzeniami lub żywymi tradycjami, ideami, wierzeniami, dziełami artystycznymi lub literackimi o wyjątkowym uniwersalnym znaczeniu (Komitet jest zdania, że kryterium to powinno być stosowane na ogół łącznie z innymi kryteriami).

Kolejne dotyczą dziedzictwa naturalnego i ponadto muszą spełniać wymóg o integralności:

Dobro powinno obejmować najbardziej niezwykłe zjawiska przyrodnicze lub obszary o wyjątkowym naturalnym pięknie i znaczeniu estetycznym.
Dobro powinno stanowić wyjątkowe przykłady reprezentatywne dla głównych etapów historii Ziemi, włączając świadectwa rozwijającego się na niej życia; trwających procesów geologicznych istotnych w tworzeniu rzeźby terenu, bądź form geomorfologicznych lub fizjograficznych o dużym znaczeniu.
Dobro powinno stanowić wyjątkowe przykłady reprezentatywne dla trwających procesów ekologicznych i biologicznych istotnych w ewolucji i rozwoju ekosystemów oraz zespołów zwierzęcych i roślinnych lądowych, słodkowodnych, nadbrzeżnych i morskich.
Dobro powinno obejmować siedliska naturalne najbardziej reprezentatywne i najważniejsze dla ochrony in situ różnorodności biologicznej, włączając te, w których występują zagrożone gatunki o wyjątkowej uniwersalnej wartości z punktu widzenia nauki lub ochrony przyrody. Powyższe informacje pochodzą z oficjalnej strony internetowej Polskiego Komitetu ds. UNESCO. Link znajdziecie w bibliografii.

Królewskie kopalnie soli w Wieliczce i Bochni

Już w roku 1978, podczas 2. sesji Komitetu Światowego Dziedzictwa, Kopalnia soli w Wieliczce została objęta ochroną UNESCO. Inauguracja tego wydarzenia miała miejsce w Waszyngtonie. Natomiast 35 lat później w Phnom Penh rozszerzono wpis o Kopalnię soli w Bochni oraz Zamek Żupny w Wieliczce.

Prace nad wydobyciem soli w wileńskiej oraz w bocheńskiej kopalni nadzorował Zamek Żupny w Wieliczce. Te trzy obiekty tworzyły wspólnie królewskie przedsiębiorstwo Żupy Krakowskie. Polska w czasach średniowiecznych słynęła w Europie z wydobycia soli, która w tamtych czasach uchodziła za bardzo ważny kruszec. Obydwie kopalnie nieprzerwanie działały przez 700 lat i były świadectwem ewolucji górnictwa. Od XX wieku pełnią one głównie funkcję turystyczną.

To, co najbardziej zachwyca zwiedzających w Kopalni soli w Wieliczce, to groty oraz komory. Te pierwsze wyróżniają się tym, że wypełnione są wielkimi i pięknymi kryształami, co uchodzi za zjawisko unikatowe z tego względu, że kruszce soli sporadycznie krystalizują się w taki sposób. Natomiast komory są pozostałością po miejscach w których wydobywano sól. W samej Wieliczce znajduje się ich prawie 2500. Niektóre zostały nazwane i udostępnione zwiedzającym. Każda z nich charakteryzuje się innym kształtem i posiada swoją własną historię. Jednakże wszystkie zachwycają swoją wspaniałością, a to za sprawą połączenia potęgi natury i ludzkiej pracy.

Kopalnia soli w Bochni jest sporo mniejsza od tej położonej w Wieliczce, jednak posiada sporo oryginalnych atrakcji, których turyści nie doświadczą w żadnym innym miejscu. Mowa między innymi o podziemnej przeprawie łodzią. Jedna z komór została zalana solanką, co umożliwia dzisiejszym turystom przebycie pewnego odcinka drogi w dość oryginalny sposób.

Kolejnymi punktami programu, który czeka zwiedzających jest przejazd podziemną kolejką oraz możliwość zjazdu 140-metrową zjeżdżalnią, która łączy ze sobą 2 poziomy. Mogłoby się wydawać, że po doświadczeniu wymienionych rozrywek, które czekają na turystów w głębi ziemi, moc atrakcji została w pełni wykorzystana. Jednak dla turystów jest jeszcze przewidziana ciekawa niespodzianka. Zainteresowani mają możliwość wykupienia noclegu w Komorze Ważyn. Ze względów zdrowotnych i relaksacyjnych warto skorzystać z tej oferty.

Bocheńska Kopalnia oraz pozostałe obiekty należące do Żup Krakowskich są śladem po niezwykłej historii górnictwa na ziemiach polskich oraz dowodem na niezwykłą działalność przyrody, która potrafi docierać nawet w podziemia. To niebywały przykład dziedzictwa naturalnego, który znajduje się w granicach Polski.

Kalwaria Zebrzydowska

Kalwaria Zebrzydowska, jako jedyna kalwaria na świecie, została wpisana na Listę światowego dziedzictwa. Inauguracja tego ważnego wydarzenia miała miejsce w 1999 roku na 23. sesji Komitetu Światowego Dziedzictwa, odbywającego się w Marakeszu (Maroko).

Kalwaria Zebrzydowska to inaczej Zespół klasztorny bernardynów z założeniem kalwaryjskim, który obejmuje następujące zabytki:

Bazylika.
Kościół klasztorny pw. Matki Boskiej Anielskiej.
Obraz Matki Boskiej Kalwaryjskiej.
Plac Odpustowy.
Dróżki Pana Jezusa.
Dróżki Matki Boskiej.

Zabytkowy zespół architektoniczno-krajobrazowy posiada ogromną wartość kulturową, przyrodniczą, i religijną. Sanktuarium pasyjno-maryjne jest przykładem obiektu zbudowanego w barokowym stylu będącym kwintesencją budownictwa XVII-wiecznej Europy. Wszystkie elementy, będące częścią kultu, zostały wykonane z precyzja i kunsztem.

Początkowo powstała jedynie kaplica pw. Ukrzyżowania Pana Jezusa, która miała służyć jedynie na użytek własny dla Mikołaja Zebrzydowskiego, krakowskiego wojewody i fundatora kompleksu sakralnego. W późniejszym czasie powstał klasztor, kościół oraz Droga Krzyżowa, a teren właściciela obiektu został udostępniony dla wiernych i potrzebujących.

Na przestrzeni lat potomkowie wojewody krakowskiego budowali nowe obiekty kultu, a samo miejsce stało się obszarem świętym dla pielgrzymów. Oprócz znaczenia kulturowego i religijnego, kompleks zachwyca malowniczym pejzażem, który rozpościera się wokół sakralnych budynków. Zespół klasztorny bernardynów z założeniem kalwaryjskim jest przykładem kultury materialnej obsadzonej w przepięknej scenerii, który jest świadectwem tradycji szlacheckiej.

Historyczne centrum Krakowa

Na pierwszej Liście światowego dziedzictwa, ogłoszonej w 1978 roku, znalazło się tylko dwanaście obiektów docenionych przez Komisję Światowego Dziedzictwa. W tym zestawieniu nie zabrakło Polski, a nawet pojawiła się w nim dwa razy. Podczas 2. sesji odbywającej się w Waszyngtonie, historyczne centrum Krakowa i wspomniane wcześniej Królewskie kopalnie soli w Wieliczce i Bochni zostały objęte ochroną z ramienia UNESCO.

Zabytkowa część Krakowa jest autentycznym przykładem średniowiecznego miasta, w którym współżyły ze sobą różne kultury. Świadczą o tym świątynie żydowskie, katolickie, prawosławne czy chociażby unickie, które zachowały się do czasów współczesnych. Wiele budynków, nie tylko te o charakterze sakralnym, ale również świeckim, takie jak: muzea, zabytkowe fasady kamienic czy budynki ważnych instytucji zachwycają swoją estetyką oraz skrywają w swoich wnętrzach epokowy klimat Krakowa.

Miasto polskich królów kryje w sobie wiele ciekawych i pięknych miejsc. Aby dobrze sprecyzować teren objęty ochroną UNESCO, Komisja Światowego Dziedzictwa wyodrębniła trzy zespoły osadnicze, które znajdują się w zestawieniu.

Wzgórze Wawelskie
Średniowieczne miasto Kraków
Kazimierz z przedmieściem Stradomia

Pierwsze z wymienionych miejsc to teren znajdujący się na wysokim wzgórzu, który obejmuje zamek królewski wraz z katedrą. Wawel, bo tak zwykle określa się Wzgórze Wawelskie, było siedzibą polskich królów w czasach średniowiecznych.

Następnym elementem na liście jest przestrzeń, która obejmuje Rynek Główny na którym widnieją Sukiennice — średniowieczny targ, kościół Mariacki, pomnik Adama Mickiewicza oraz podziemia rynku. Od centralnego placu odchodzą główne ulice, które przecinają się z pobocznymi alejkami. W obrębie najściślejszego centrum znajdują się liczne kościoły, muzea, gmachy budynków należących do Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz nawet dwa teatry. Gdyby tego jeszcze było mało, to obok Głównego mieści się Mały Rynek, na którym odbywają się jarmarki i festyny. Wszystkie te zabytki zostały otoczone parkiem zwanym Plantami.

Ostatnią częścią należącą do historycznego centrum Krakowa jest Kazimierz z przedmieściem Stradomia. Dziś jest to jedna z dzielnic Krakowa, ale kiedyś Kazimierz był oddzielnym miastem. Jest to bardzo ważna przestrzeń dla historii tego miasta ze względu na wielokulturowy charakter, który podkreślają synagogi, kościoły oraz pozostałości po ważnych budynkach. Kazimierz jest unikatowy ze względu na klimat, który tam panuje, a to za sprawą walorów architektonicznych, licznych restauracji z kuchnią żydowską oraz placów i budynków, które są naznaczone historią i kulturą związaną z codziennym życiem żydowskiej ludności zamieszkującej swoje własne miasto.

Muzeum Auschwitz – Birkenau

W 1979 roku, podczas 3. sesji Komitet Światowego Dziedzictwa objął ochroną UNESCO Muzeum Auschwitz-Birkenau. Inauguracja tego wydarzenia miała miejsce w Kairze i Luksorze. Wszystkie zabytki o charakterze materialnym bądź przyrodniczym były świadectwem dorobku i dumy. Jednakże jeśli mowa o niemieckim, nazistowskim obozie koncentracyjnym i zagłady Auschwitz Birkenau, to należy zmienić frazę dobra kulturowego na symbol okrucieństwa.

Obozy Auschwitz i Auschwitz II-Birkenau mieściły się na obrzeżach Oświęcimia — polskiego miasta włączonego do III Rzeszy w trakcie II wojny światowej. Jego budowa rozpoczęła się w maju 1940 roku. Początkowo było to miejsce dla przymusowej pracy dla Polaków, jeńców radzieckich oraz przedstawicieli innych nacji. Jednakże na przestrzeni miesięcy, jego przeznaczenie uległo zmianie. Od roku 1942 przestrzeń obozowa stała się miejscem zagłady dla ludzi wielu narodowości, którzy nie wpisywali się w ideologię czystej, germańskiej rasy. Największą grupę więźniów, bo około 90% stanowiła ludność pochodzenia żydowskiego. To oni mieli być eksterminowani w pierwszej kolejności. Pozostali osadzeni byli narodowości polskiej, romskiej bądź innej europejskiej.

Ochroną UNESCO zostały objęte trzy komponenty wchodzące w ogromny kompleks.

Kl Auschwitz I
KL Auschwitz II Birkenau
Zbiorowa mogiła więźniów

Pierwszy wymieniony obóz był miejscem przymusowej pracy w zakładach i warsztatach należących do niemieckich oficerów. W tym obozie również dokonywano eksterminacji na więźniach. Natomiast drugi obóz Birkenau służył wyłącznie do Zagłady. Obecnie teren obozu jest miejscem pamięci ofiar, w którym można zobaczyć, do czego doprowadziła nienawiść rasowa oraz barbarzyństwo. Muzeum Auschwitz-Birkenau jest ważnym obiektem, skłaniającym do refleksji i zadumy.

Bibliografia:

http://www.unesco.pl/kultura/dziedzictwo-kulturowe/swiatowe-dziedzictwo/kryteria/ [data dostępu 24.03.2020]

https://zabytek.pl/pl/obiekty/krolewskie-kopalnie-soli-w-wieliczce-i-bochni-2082 [data dostępu 24.03.2020]

https://www.kopalnia.pl/turysta-indywidualny/o-kopalni [ 24.03.2020]

https://kopalnia-bochnia.pl/okopalni/historia/

https://zabytek.pl/pl/obiekty/kalwaria-zebrzydowska-krajobrazowy-zespol-manierystycznego-parku [24.03.2020]

http://kalwaria.eu/strona/kalwaria-w-unesco [24.03.2020]

https://bernardyni.pl/klasztory/kalwaria-zebrzydowska/ [24.03.2020]

https://zabytek.pl/pl/obiekty/krakow-historyczne-centrum-krakowa-2 [24.03.2020]

http://www.mykrakow.com.pl/stare-miasto/ [24.03.2020]

https://www.polska.travel/pl/poznaj-atrakcje-i-zabytki/dziedzictwo-unesco/stare-miasto-w-krakowie [24.03.2020]

https://zabytek.pl/pl/obiekty/auschwitz-birkenau-niemiecki-nazistowski-oboz-koncentracyjny-i-z [24.03.2020]