Polskie Obiekty na Liście Światowego Dziedzictwa cz.4

To już czwarty i ostatni artykuł z serii Polskich Obiektów na Liście Światowego Dziedzictwa. Jeśli nie mieliście okazji zapoznać się z poprzednimi wpisami z tego cyklu, to zachęcamy do nadrobienia zaległości w tym temacie UNESCO1, UNESCO2, UNESCO3 . Rodzime obiekty, wymienione w powyższych tekstach, stanowią materialne dziedzictwo kulturowe lub przyrodnicze.

Zanim przejdziemy do 4 ostatnich polskich obiektów na Liście UNESCO, należy jeszcze wspomnieć o dziedzictwie niematerialnym, które obejmuje: zwyczaje, obrzędy rytualne, sztuki widowiskowe, tradycje, przekazy ustne, umiejętności związane z przekazem rzemiosła czy też wiedza i praktyka dotycząca przyrody i wszechświata? Te formy kultury podlegają specjalnej ochronie UNESCO. Międzyrządowy Komitet ds. Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego podejmuje decyzję, które dobra z Krajowych List niematerialnego dziedzictwa trafią na Listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości.

Poniżej przedstawiamy 32 wartości niematerialne, które figurują w rodzimym zestawieniu, jednak do tej pory nie zostały objęte oficjalnym patronatem UNESCO.

Rusznikarstwo artystyczne – wyroby według tradycyjnej szkoły cieszyńskiej.
Szopkarstwo krakowskie.
Pochód Lajkonika.
Flisackie tradycje w Ulanowie.
Procesja Bożego Ciała w Łowiczu.
Język esperanto jako nośnik kultury esperanckiej.
Umiejętność wytwarzania instrumentu i gry na kozie.
Hafciarstwo kaszubskie szkoły żukowskiej.
Sokolnictwo – żywa tradycja.
Polskie tańce narodowe.
Uroczystości ku czci św. Rocha z błogosławieństwem zwierząt.
Tradycyjna technika ludwisarska Felczyńskich w Taciszowie.
Przywołówki dyngusowe w Szymborzu.
Gwara warmińska jako nośnik tradycji ustnych.
Zabawkarstwo żywiecko-suskie.
Bartnictwo.
Perebory – nadbużańskie tradycje tkackie.
Krakowska koronka klockowa.
Tradycje kulturowe Biskupizny.
Kolędowanie Dziadów Noworocznych na Żywiecczyźnie.
„Turki” grodziskie.
Tradycje wytwarzania koronki koniakowskiej.
Tradycje weselne z Szamotuł i okolic.
Tradycje dudziarskie w Wielkopolsce.
Umiejętność wyplatania kosza „kabłącoka” w Lucimi.
Wyścigi kumoterek.
Umiejętność gry na dudach żywieckich i ich wytwarzanie.
Boże Ciało z tradycją kwietnych dywanów w Spycimierzu.
Gajdy – umiejętność wytwarzania instrumentu i praktyka gry.
Barbórka górników węgla kamiennego na Górnym Śląsku.
Plecionkarstwo w Polsce.
Tradycje kulturowe Bambrów Poznańskich.

Puszcza Białowieska

Piątym przyrodniczym obiektem wpisanym na Listę Światowego Dziedzictwa w 1979 roku była Puszcza Białowieska. Ściślej rzecz ujmująć została doceniona jedynie najstarsza część zielonego obszaru. Obrady 3. sesji Komitetu Światowego Dziedzictwa przebiegały przez kilka dni w dwóch egipskich miastach, dokładniej w Kairze i Luksorze. Natomiast, w 1992 roku, ochroną UNESCO objęto również ukraińską część obszaru leśnego tworząc w ten sposób Transgraniczny Obiekt Światowego Dziedzictwa o nazwie Bialowieza Forest. 2014 rok również był korzystny dla Białowieskiego Parku Narodowego, ponieważ poszerzono zapis o pozostały obszar będący najmłodszą częścią Parku, znajdującego się w granicach Polski.

Cały obszar Puszczy Białowieskiej ma 150 tys. ha. 40% tego terenu znajduje się po stronie polskiej. Samo serce Puszczy ma aż 500 lat. Z tego powodu w lesie można znaleźć dużą ilość martwej biomasy czyli obumarłego drzewa. Wynika to z braku jakiejkolwiek ingerencji człowieka w procesy zachodzące w przyrodzie Białowieskiego Parku Narodowego i ma niebywałe znaczenie dla cyklu rozwoju mikroorganizmów, dlatego właśnie na tym terenie występują najrzadsze okazy grzybów jak pniarek różowy.

Ponadto żyje tam aż 1020 rozmaitych gatunków roślinności, do których należy np. muchołówka białoszyja, oraz 11000 różnych gatunków zwierząt, m.in.chrząszcz bogatek wspaniały oraz dzięcioł trójpalczasty. Oczywiście nie może zabraknąć w tym zestawieniu żubra. W ostatnim zachowanym prastarym lesie w Europie żyje największe stado wolnościowe żubrów na świecie. Po polskiej stronie ich ilość wynosi około 600 sztuk. Żubr jest symbolem Białowieskiego Parku Narodowego, który z kolei jest najstarszym parkiem narodowym w Polsce.

W historii Puszczy Białowieskiej był taki moment, że żubrów po prostu nie było. Po I wojnie światowej, ani jeden majestatyczny ssak z rodziny wołowatych nie zamieszkiwał rodzimego terenu. W zaistniałej sytuacji postanowiono ściągnąć do pierwotnego lasu żubry z ogrodów zoologicznych i zacząć je powoli przystosowywać do życia na wolności.

Zielony obszar położony w północno-wschodniej części Polski zachwyca swoją długowiecznością i ogromem przestrzeni oraz pięknem przyrody. Flora i fauna w tym miejscu jest szczególnie unikatowa i zjawiskowa. Ukryte są tu gatunki, których nie znajdziecie nigdzie indziej w Polsce, a może nawet i na świecie.

Stare Miasto w Warszawie

Rok 1980, podobnie jak 1979, sprzyjał polskim dobrom narodowym. Podczas 4. sesji, która miała miejsce w Paryżu, Komitet Światowego Dziedzictwa oficjalnie objął ochroną Stare Miasto w Warszawie. UNESCO doceniło centrum Warszawy ze względu na udaną rekonstrukcję kompleksu miejskiego.

Stolica, podczas powstania warszawskiego w 1944 roku, została zrównana z ziemią przez nazistowskie wojsko w wyniku bombardowania. Szacuje się, że Warszawa uległa zniszczeniu od 85% do 90%. Po zakończeniu wojny podjęto decyzję o przywróceniu dawnej świetności stołecznemu miastu. Prace nad projektem rekonstrukcji warszawskiego zespołu miejskiego trwały od 1945 do 1951 roku w Biurze Odbudowy Stolicy.

Celem tego przedsięwzięcia było odtworzenie Warszawy z XVIII wieku. W tym celu konsultowano się z historykami sztuki oraz konserwatorami. Analiza ikonografii wykonanych na przestrzeni lat miała pomóc w jak najdokładniejszym odtworzeniu urbanistyczno-architektonicznej siatki miasta. Niektóre budynki zostały odtworzone niemalże identycznie, inne natomiast posiadały formę i kształt tylko nawiązujący do oryginalnych budowli. Rekonstrukcja większości budynków trwała do połowy lat 60. W 1984 roku oddano do użytku ostatni obiekt – Zamek Królewski.

Spacer po najważniejszych miejscach, wchodzących w skład zespołu urbanistyczno-architektonicznego, można rozpocząć od dowolnej strony miasta. My zaczniemy od strony Zamku Królewskiego. Kiedyś była to Rezydencja Królów, a obecnie budynek pełni rolę muzeum. Po opuszczeniu murów budowli skierujemy się na Plac Zamkowy na którym wznosi się kolumna Zygmunta III Wazy. Kolejnymi zabytkami, które będziemy mijać w drodze do Rynku Miasta jest Pałac pod Blachą oraz kamienice przy ul. Świętojańskiej. W samym środku placu centralnego stoi pomnik Syrenki Warszawskiej. Wokół figury znajdują się liczne obiekty sakralne oraz kamienice i zaułki z wielowiekową historią. Chociażby taką, jaką ma piwnica przy rogu ulicy Krzywe Koło. Legenda głosi, że zamieszkiwał tam kiedyś Bazyliszek.

Miejscem, któremu również należy poświęcić uwagę, jest zdecydowanie Pomnik Małego Powstańca, upamiętniający udział dzieci w Powstaniu Warszawskim. Wokół wymienionych obiektów rozpościerają się pozostałości po murach obronnych wraz z barbakanem. System zabudowy, poza niegdysiejszymi cechami ochronnymi, obecnie pełni funkcję porządkującą strukturę miejską. Rozdziela część Starego Miasta od Nowego Miasta.

Warszawa bez wątpienia jest symbolem niebywałego odrodzenia miasta z popiołów i zgliszczy. Rekonstrukcja stolicy z zachowaniem elementów historycznych i dopasowaniem do współczesnych rozwiązań miejskich była niełatwym zadaniem, ale z bardzo efektownym rezultatem.

Średniowieczny zespół miejski w Toruniu

W Neapolu, podczas 21. sesji Komitetu Światowego Dziedzictwa w 1997 roku, ochroną UNESCO został objęty średniowieczny zespół miejski w Toruniu. Kompleks architektoniczno-urbanistyczny składa się ze Starego Miasta, Nowego Miasta i Zamku krzyżackiego.

Historia tego miejsca sięga XIII wieku, a dokładniej roku 1233, kiedy rozpoczęto lokacje Starego Miasta na prawie chełmińskim. Jego mieszkańcy utrzymywali się głównie z handlu, natomiast ludność Nowego Miasta, powstałego w 1264 roku, zajmowała się rękodziełem i rzemiosłem. Oba ośrodki posiadały oddzielne rynki – Staromiejski i Nowomiejski, a granicą oddzielającą te dwa tereny była ulica Podmurna.

Oba zespoły miejskie znalazły się pod wpływem Zakonu Krzyżackiego oraz należały do Ligi Hanzeatyckiej. Powyżej wymienione czynniki wpłynęły na prestiż i rozwój miast, które w późniejszym czasie scaliły się w jeden organizm miejski. Cały kompleks przeszedł pod panowanie Polski po ostatecznym zakończeniu wojny trzynastoletniej, zwieńczonej pokojem toruńskim.

Toruń jest miastem w którym na przestrzeni wieków powstały budowle w różnych stylach architektonicznych. Jednakże najwięcej obiektów wybudowano w nurcie gotyckim. Świadczy o tym fakt, że zabytki tego miejsca znajdują się na Europejskim Szlaku Gotyku Ceglanego. Rozwiązania architektoniczne zapoczątkowane w średniowieczu dały podstawę do intensywnego rozwoju tkanki miasta, która w późniejszych latach zyskiwała coraz więcej obiektów o ciekawych fasadach i kształtach.

Większość konstrukcji zachowała się do czasów współczesnych w bardzo dobrym stanie, jedynie Zamek krzyżacki, zaprojektowany na planie podkowy, uległ zniszczeniu podczas powstania antykrzyżackiego w 1454 roku. Najważniejsze obiekty znajdują się w obrębie serca Starówki, na której, pośrodku Rynku Starego Miasta, wznosi się pomnik Mikołaja Kopernika, fontanna Flisaka oraz Ratusz Staromiejski. Nieopodal tych zabytków mieści się Dwór Artusa, który kiedyś był miejscem spotkań patrycjuszy i gildii kupieckich. Na jednej z ulic odchodzących od rynku mieści się kamienica, którą zamieszkiwał Mikołaj Kopernik. Zabytki wewnątrz Starego i Nowego Miasta są otoczone przez fragmenty murów wraz z barbakanem.

Wyjątkowość Torunia przejawia się zarówno w rozwiązaniach architektonicznych, jak i w samej koncepcji podwójnego miasta, sprzężonego zamkiem. Nie bez przyczyny to miejsce uchodzi za jeden z najlepiej zachowanych gotyckich kompleksów mieszkalnych w Północnej Europie.

Zamek krzyżacki w Malborku

W 1997 podczas 21.sesji Komitetu Światowego Dziedzictwa, odbywającej się w Nepalu, dodano na Listę Światowego Dziedzictwa Zamek krzyżacki w Malborku. Budowa rezydencji Wielkich Mistrzów krzyżackich z Zakonu Szpitala Najświętszej Maryi Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie została rozpoczęta w 1274 roku i trwała ponad trzydzieści lat. W 1309 roku wielki mistrz Zakonu Siegfried von Feuchtwangen przeniósł się oficjalnie do Malborka. Kompleks architektoniczny został położony w idealnym miejscu, bowiem na wzgórzu. Na dodatek fortyfikację z zewnątrz okalała rzeka Nogat.

Zamek krzyżacki w Malborku uchodzi za jeden z największych zachowanych w Europie średniowiecznych zamków. W swoich zbiorach muzealnych posiada artystyczne wyroby z bursztynu, elementy gotyckiego wyposażenia zamku z epoki, kolekcje numizmatów, czyli kolekcjonerskich monet i banknotów, oraz zestaw dawnej broni i uzbrojenia. Jednak co najbardziej zachwyca w Zamku krzyżackim w Malborku, to jego monumentalność i surowość. Budowla posiada ogromną powierzchnię i została podzielona na mniejsze fragmenty, które miały swoje przeznaczenie. Kompleks zamkowy składa się z Zamku Wysokiego z kościołem Najświętszej Maryi Panny, który pełnił funkcję domu dla braci-rycerzy. Następnym obiektem jest Zamek Średni z Wielkim Refektarzem i pałacem Wielkiego Mistrza. Ta część spełniała głównie funkcję administracyjno-reprezentatywną ze względu na dostojny charakter sali. Trzecim i ostatnim fragmentem całego kompleksu był: Zamek Niski zwany również Przedzamczem i stanowił on zaplecze gospodarcze, które zawierało spichlerz wraz ze zbrojownią. Podczas projektowania przewidziano również pomieszczenia dla służby, jak m.in. kaplica św. Wawrzyńca, znajdująca się obok Podzamcza. Natomiast główna kaplica św. Anny położona była pod Zamkiem Wysokim.

Średniowieczna twierdza w Malborku jest świadectwem historii krucjat krzyżowych oraz działalności zakonu krzyżackiego na ziemiach europejskich. To niekwestionowany przykład średniowiecznej architektury i pozostałości po gotyckiej stylistyce.

Bibliografia:

http://www.unesco.pl/kultura/dziedzictwo-kulturowe/dziedzictwo-niematerialne/listy-dziedzictwa-niematerialnego/krajowa-lista/ [data dostępu 07.04.2020]

https://bpn.com.pl/index.php?option=com_frontpage&Itemid=1 [data dostępu 07.04.2020]

https://www.lasy.gov.pl/pl/informacje/aktualnosci/puszcza-bialowieska-od-40-lat-w-unesco [data dostępu 07.04.2020]

https://zabytek.pl/pl/obiekty/warszawa-historyczne-centrum-warszawy [data dostępu 07.04.2020]

https://www.polska.travel/pl/poznaj-atrakcje-i-zabytki/dziedzictwo-unesco/stare-miasto-w-warszawie [data dostepu 07.04.2020]

https://zabytek.pl/pl/obiekty/torun-sredniowieczne-miasto-w-toruniu [data dostępu 07.04.2020]

http://monitor-press.com/pl/2-pol/artyku-y/2599-redniowieczny-zespo-miejski-torunia.html [data dostepu 07.04.2020]

http://www.turystyka.torun.pl/art/61/unesco-zespol-staromiejski.html [data dostepu 07.04.2020]

https://zabytek.pl/pl/obiekty/zamek-krzyzacki-w-malborku-2460 [data dostępu 07.04.2020]

http://www.zamek.malbork.pl/ [data dostepu 07.04.2020]

Zdjęcia: